Πολύ κοντά στην Παναγιά της επαρχίας Πάφου βρίσκεται το Μοναστήρι της Χρυσορρογιάτισσας. Σε μια όμορφη τοποθεσία μέσα στο δάσος και με όμορφη θέα, αποτελεί τόπο προσκυνήματος ολόχρονα και ιδιαίτερα στις 15 Αυγούστου που γιορτάζει. 

α . Ίδρυση: Η Ιερά Μονή της Παναγίας Χρυσορροϊατίσσης ιδρύθηκε το 1152 μ.Χ., επί αυτοκράτορος του Βυζαντίου Μανουήλ του Κομνηνού, από το μοναχό Ιγνάτιο.

Η θαυματουργή εικόνα της Θεοτόκου, που σύμφωνα με την παράδοση είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά (μια από τις εβδομήντα), εζωγραφήθη στην Ισαυρία της Μικράς Ασίας. Η ιερή εικόνα στην περίοδο της εικονομαχίας, για να σωθεί από τους εικονομάχους, ρίφθηκε στη θάλασσα.

Τα κύματα από την Ισαυρία την παρέσυραν και την μετέφεραν στα παράλια της Πάφου, στην τοποθεσία Μουλλιά. Το δεκαπενταύγουστο του 1152 ο μοναχός Ιγνάτιος, που ασκήτευε στην περιοχή, στην τοποθεσία Κρεμαστή, είδε μια μεγάλη λάμψη στα παράλια της Πάφου.

Με θεϊκή φώτιση, έτρεξε προς τα εκεί, βρήκε την εικόνα και ξεκίνησε για το ησυχαστήριό του. Κατακουρασμένος όπως ήταν αποκοιμήθηκε στην πλαγιά του βουνού Ρογιά, κάτω από ένα πεύκο. Στον ύπνο του, άγγελος Κυρίου, τον οραμάτισε να κτίσει ναό στο όνομα της Παναγίας.

β . Όνομα: Για την ονομασία της Μονής ειπώθηκαν πολλά. Άλλοι υποστηρίζουν ότι προέρχεται από το Ρηγιάτισσα, δηλαδή Ρήγαινα, Βασίλισσα και άλλοι από τις πολλές ροδιές που άλλοτε ήταν φυτεμένες εδώ.

Η επικρατέστερη όμως εκδοχή είναι ότι το όνομα Ρογιάτισσα προέρχεται από το όνομα του βουνού Ρογιά, που το σχήμα του μοιάζει με ρώγα μαστού.

Κι όπως πάντα ο ευλαβής λαός της Κύπρου συνηθίζει να χρυσώνει, στην αρχή, το κάθε επίθετο της Παναγίας καθώς: Χρυσελεούσα, Χρυσοαιματούσα, Χρυσοσπηλιώτισσα, Χρυσοπατερίτισσα, έτσι έγινε και με τη Χρυσορροϊάτισσα.

γ . Ιστορία: Η περίοδος από την ίδρυση της Μονής μέχρι την κατάληψη της Κύπρου από τους Τούρκους (1571) είναι σκοτεινή. Δεν σώζεται πουθενά καμιά πληροφορία. Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι με την κατάληψη της Κύπρου από τους Τούρκους, η Μονή εδεινοπάθησε και οι μοναχοί της διασκορπίστηκαν.

Η περιουσία της κατελήφθη αυθαίρετα από τους Τούρκους κατακτητές και εδόθη σε ομόθρησκούς τους εποίκους, που εγκαταστάθηκαν στα χωριά δίπλα από τη Μονή, μετά που εκδιώχθησαν οι νόμιμοι ελληνορθόδοξοι κάτοικοί τους.

Η Μονή κάτω από τις συνθήκες αυτές, αναγκάσθηκε να υπαχθεί κάτω από τη διαχείριση της Ιεράς Μονής του Κύκκου. Ο Ρώσος μοναχός Βασίλειος Μπάρσκυ, που επισκέφθηκε τη Μονή το 1735, γράφει ότι η Εκκλησία είναι πολύ μικρή, με στρογγυλή κορυφή, με δύο τρία κελιά και ότι η Μονή είναι σεμνή και πτωχή.

Το 1767, με την άνοδο του Αγίου Παναρέτου στον Μητροπολιτικό θρόνο της Πάφου, η Μονή της Χρυσορροϊατίσσης ανακαινίζεται. Κτίζονται νέος ναός και νέα κελιά και το έτος 1771 με ενέργειες του Αγίου Παναρέτου η Μονή αποσπάται από την Ιερά Μονή Κύκκου και εγκαθίσταται στη Μονή ως Ηγούμενος ο μέχρι τότε Οικονόμος Καλλίνικος. Το 1821 Τούρκοι στρατιώτες γυμνώνουν τη Μονή από τούς θησαυρούς και τα τρόφιμα, συλλαμβάνουν τον υπέργηρο Ηγούμενο Ιωακείμ και τον οδηγούν στη Λευκωσία, όπου αργότερα πεθαίνει από τις κακουχίες.

Το 1967 μια τυχαία πυρκαγιά, καταστρέφει εξ ολοκλήρου τη Μονή. Από την πυρκαγιά καταστράφηκε η Βιβλιοθήκη, η Τραπεζαρία και άλλα πολύτιμα σκεύη και αντικείμενα της Μονής. Το εσωτερικό του Καθολικού της Μονής δεν έπαθε τίποτα. Το δεκαπενταύγουστο του 1974 τουρκικά αεροπλάνα εμυδραλλιοβόλησαν τη Μονή, προκαλώντας ζημιές στη στέγη του κτιρίου και στο κλειδί μιας αψίδας που παρ’ ολίγο να πέσει.

δ . Το εργαστήρι συντήρησης εικόνων: Τον Οκτώβρη του 1987 άρχισε να λειτουργεί στη Μονή το Εργαστήρι Συντήρησης Εικόνων. Το εργαστήρι λειτουργεί κάτω από την επίβλεψη του Ηγουμένου της Μονής κ. Διονυσίου και Διευθυντή του Κέντρου Συντηρήσεως Εικόνων και Χειρογράφων, που λειτουργούσε από το 1971 στην ιστορική Μονή του Αγίου Σπυρίδωνος, κοντά στην Τρεμετουσιά.

Τον Αύγουστο του 1974 το Κέντρο κατελήφθη από τούς Τούρκους εισβολείς και το προσωπικό του εξεδιώχθη. Μετά την εισβολή ο Διευθυντής του Κέντρου Ηγούμενος Διονύσιος, ως πρόσφυγας κατέφυγε στη Μονή Αγίου Νεοφύτου, όπου παρέμεινε ως φιλοξενούμενος μέχρι τον Οκτώβρη του 1978 που εξελέγη Ηγούμενος της Μονής Χρυσορροϊατίσσης. Αρκετές από τις εικόνες που έχει συντηρήσει εκτίθενται στο Βυζαντινό Μουσείο της Ιεράς Μητροπόλεως Πάφου και στο Εικονοσκευοφυλάκιο της Μονής.

ε . Το εικονοσκευοφυλάκιο: Από τον Ιούνιο του 2001 λειτουργεί στη Μονή Εικονοσκευοφυλάκιο στο οποίο φυλάσσονται εικόνες, άμφια, σταυροί, πόρπες, ασημένιες κανδήλες, λειψανοθήκες, κώδικες, παλαιές έντυπες εκδόσεις κ.α. Ολόκληρη τη δαπάνη του έργου την ανέλαβε το Ίδρυμα Α. Γ. Λεβέντης.