Πολλά είναι τα θέματα και τα ερωτηματικά που δημιουργούνται όταν ωθούμαστε να μιλήσουμε για τη σημερινή εκπαίδευση στα κυπριακά σχολεία. Ποικίλοι είναι και οι τομείς που μπορούν ανεξάντλητα να συζητούνται, καθένας με τη δική του δυναμική και υπόσταση.
Στο σημερινό άρθρο θα ήθελα να αναφερθώ σε ένα θέμα το οποίο και αποτέλεσε για μένα ορόσημο στην ανάγκη έκφρασης των απόψεών μου σε παιδαγωγικά θέματα που αγγίζουν ψυχολογικές παραμέτρους. Η συζήτηση αυτή αφορά την αποστήθιση, γνωστή και ως «παπαγαλία» η οποία αποτελεί μια εκπαιδευτική προέκταση και μόρφωμα ταυτισμένο με την απόκτηση γνώσεων μέσα στη σύγχρονη κυπριακή εκπαιδευτική πραγματικότητα. Το πρόβλημα αυτό φαίνεται όχι μόνο να ενδημεί μα και να θεωρείται ως πανάκεια για πολλούς εκπαιδευτικούς. Θεωρώ πως κρούεται πλέον ο κώδωνας κινδύνου με τις επιπτώσεις της αποστήθισης αφού σύμφωνα με το γλωσσολόγο Noam Chomsky, η επιφανειακή δομή των πληροφοριών είναι εις βάρος της βαθιάς δομής. Το πνευματικό δυναμικό των μαθητών δεν αξιοποιείται ενώ η νοητική δημιουργικότητά τους υποβαθμίζεται. Το φαινόμενο της αποστήθισης έχει διαποτιστεί σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης όπου η αξιολόγηση να μεθοδεύεται μέσω της αποστήθισης. Τις πλείστες φορές οι μαθητές καλούνται να αποστηθίσουν ολόκληρες παραγράφους και κείμενα με ολέθριες επιπτώσεις στην κριτική τους σκέψη. Το να μαθαίνει ένας μαθητής «απ’ έξω» το μάθημα, δεν του επιτρέπει να φτάσει στην ουσιαστική εμπέδωση και στη μεταγνώση, τον τρόπο δηλαδή να μαθαίνει και να ανακαλεί τα ουσιώδη στοιχεία.
Οι συνέπειες της αποστήθισης ως μέσου μάθησης είναι τόσο βραχυπρόθεσμες όσο και μακροπρόθεσμες αφού ο μαθητής διδάσκεται αλλά δε συγκρατεί, γνωρίζει αλλά δεν συγκρίνει, καταγράφει αλλά δεν αφομοιώνει για να καταφέρει να οικοδομήσει την ουσιαστική μάθηση και να φτάσει ο εγκέφαλός του σε καινούρια ανεξερεύνητα γνωστικά μονοπάτια. Αυτή η κατάσταση που καταντά παθολογία για την εκπαίδευση και την οικοδόμηση της γνώσης, αποτελεί τροχοπέδη στην πνευματική ανάπτυξη των μαθητών.
Εννοείται πως η αποστήθιση δεν είναι ένα καινούριο προϊόν και μια αυθαιρεσία του εκπαιδευτικού οικοδομήματος αλλά στηρίζεται σε ένα ψυχολογικό μοντέλο, αυτό του συμπεριφορισμού. Το μοντέλο αυτό υποστηρίζει με λίγα λόγια πως με την επανάληψη επιτυγχάνεται η φωτογραφική συγκράτηση των πληροφοριών. Οι μαθητές αποτελούν ένα σύνολο και δεν διαφοροποιούνται, αποκόβονται από την κρίση και την ελευθερία της σκέψης. Η φράση «απ’ έξω κι ανακατωτά» που επικρατεί εδώ και δεκαετίες αποτελεί μια εκπαιδευτική πλάνη η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την αποστήθιση. Μπορεί η πλάνη αυτή να βολεύει το εκπαιδευτικό σύστημα το οποίο ως φυτώριο εκκολάπτει πειθήνιους αυριανούς πολίτες, στην ουσία όμως θυματοποιεί τους ικανούς μαθητές και βασανίζει τους αδύνατους. Οι εκπαιδευτικοί δε ως εγκλωβισμένοι στην πλάνη της επάρκειας της μεθόδου της αποστήθισης, είναι ανάγκη με επιστημονική ενημέρωση να εξέλθουν από αυτό το φαύλο κύκλο. Είναι σημαντικό να έχουν κατά νουν πως η μάθηση δεν είναι ένα προϊόν που προσφέρεται από το δάσκαλο και τον καθηγητή αλλά κάτι που κατακτά ο ίδιος ο μαθητής. Είναι σημαντικό να σταματήσει αυτή η σπατάλη νοητικής ενέργειας, αυτό το τροχοπέδη της δημιουργικής σκέψης, να κυριαρχήσει η ανάγκη προσφοράς εργαλείων και τεχνικών ανάπτυξης της μνήμης, της κριτικής σκέψης και της αντιληπτικής ικανότητας των μαθητών για να μπορέσουν να φτάσουν στο μέγιστο των δυνατοτήτων τους.
Έλενα Κκέλη
Εκπαιδευτικός Δημοτικής Εκπαίδευσης (BSc, MSc, M.Εd)
