«Ο άνθρωπος είναι το αγριότερο όλων των ζώων μέσα στη φύση. Αν λάβει σωστή παιδεία γίνεται το ημερότερο και το πλέον θείο» σύμφωνα με τον Πλάτωνα. Ως εκ τούτου παρατηρείται ένας άνευ προηγουμένου ανταγωνισμός στην εκπαιδευτική πολιτική που δεσμεύεται να ακολουθήσει η εκάστοτε κυβέρνηση. Πολύ περισσότερο σήμερα, καθώς το στοίχημα που καλείται να «κερδίσει» η παιδεία είναι η επαναπροσέγγιση του «καλού κ΄αγαθού πολίτη», σύμφωνα με το αρχαιοελληνικό πρότυπο. Του ανθρώπου δηλαδή που πρώτα και πάνω απ΄όλα αυτοπροσδιορίζεται ως πολίτης και έπειτα ως μεμονωμένο άτομο.
Οι ιδιαιτερότητες της σύγχρονης πολυπολιτισμικής κοινωνίας επιτάσσουν το πρότυπο του πολίτη που ενδιαφέρεται για τα κοινά και δεν διστάζει να αναλάβει δράση ως προς την επίλυση κοινωνικών προβλημάτων που απαντούν απανταχού σε ολόκληρη την οικουμένη, όχι μονάχα στην ιδιαίτερη πατρίδα του. Γι΄αυτό και το άτομο επιβάλλεται να κινείται σε πλέγμα αγαστής συνεργασίας, ομόνοιας και αλληλεπίδρασης με τους γύρω του ανεξαρτήτως εθνικής προέλευσης ή οικονομικής επιφάνειας.
Πώς όμως το άτομο θα ξεπεράσει το πνεύμα της φιλαυτίας και του αμοραλισμού που δεσπόζει στη σύγχρονη υπερ-καταναλωτική κοινωνία και θα προβεί σε πράξεις ανθρωπιάς και ταπεινοφροσύνης; Ποιος είναι ο φορέας που θα καταπραϋνει τις υλιστικές του τάσεις, την μεγαλομανία και την επιδειξιομανία που δέχεται αφειδώς από την αθρόα εισβολή λανθασμένων προτύπων και κακέκτυπων της εποχής; Το σχολείο με την παρεχόμενη εκπαίδευση και κατ΄επέκταση την επιθυμητή παιδεία οφείλει να επαναπροσδιορίσει τον ρόλο του και να θέσει τα θεμέλια μιας ανθρωπιστικής μάλλον παρά τεχνοκρατικής παιδείας.
Τι είναι αυτό που τελικά έχει σημασία; Ένας επιτυχημένος επαγγελματίας με ανερμάτιστη όμως προσωπικότητα ή ένας άνθρωπος με ευγένεια ψυχής, με φιλότιμο και άδολη αγάπη για τους γύρω του; Το σχολείο οφείλει να λάβει έναν πιο ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα για να αποτελέσει τον ακρογωνιαίο λίθο μιας υγιούς κοινωνίας. Η παρεχόμενη γνώση σαφώς και θα πρέπει να ανταποκρίνεται στις υψηλές προσδοκίες της εποχής, αλλά να είναι γνώση σφαιρική, απαλλαγμένη από μισαλλοδοξία και δογματισμό. Με γνώμονα πάντα τον «Άνθρωπο» και τη δυαδική του ανάταση, ψυχικά και πνευματικά.
Σ΄ένα τέτοιο σχολείο το άτομο γαλουχείται με βάση τον διάλογο, ήτοι τον πλουραλισμό των απόψεων και τον σεβασμό για τον «έτερο» συνομιλητή. Η γλώσσα καθίσταται ως ένα εν δυνάμει «όπλο» στη «φαρέτρα» του εκπαιδευτικού. Η αναβάθμιση του ρόλου του εκπαιδευτικού όσο και η επιμόρφωσή του τον θέτει στον ρόλο του ενορχηστρωτή της εκπαιδευτικής διαδικασίας που κατευθύνει διακριτικά τους μαθητές του, ώστε να ρωτούν και συνάμα να είναι πρόθυμοι να ακούσουν τον συνομιλητή τους. Να έχουν το θάρρος της γνώμης χωρίς όμως να επιδεικνύουν αλαζονική συμπεριφορά και υπέρμετρο εγωισμό. Να πειθαρχούν με την έννοια της συμμόρφωσης και να λειτουργούν για το καλό και το συμφέρον της ομάδας. Το περιβάλλον της τάξης είναι ο κατάλληλος χώρος για να λειτουργήσει ο δάσκαλος ως γητευτής ψυχών και να προάγει το πνεύμα της συνεργασίας και της ομόνοιας.
Η δημιουργικότητα όμως και η δεκτικότητα των μαθητών δύνανται να καλλιεργηθούν, εάν η μάθηση επιτυγχάνεται με πιο ενεργητικές μεθόδους παρά με πεπαλαιωμένες που κρατούν τον μαθητή ερμητικά παθητικό και άβουλο δέκτη περισσότερο παρά κοινωνό την ώρα του μαθήματος. Η γνώση άλλωστε είναι το αποτέλεσμα της δράσης, της μέθεξης και της κινητοποίησης του πνεύματος, όχι μιας στατικής διαδικασίας που κρατά το πνεύμα και την εγρήγορση του μαθητή σε απόλυτη αδράνεια, μην τυχόν και παρεκκλίνει ο δάσκαλος από την αδηφάγο ύλη και τότε «ουαί και αλίμονο»! Πώς θα ανταποκριθεί στις περιβόητες εξετάσεις με επιτυχία και πώς θα υπηρετήσει ο παιδαγωγός αψεγάδιαστα τον ρόλο του κυβερνητικού υπαλλήλου;
Αναμφισβήτητα, λοιπόν πρέπει να δοθεί χώρος και χρόνος στη δημιουργικότητα των μαθητών και στην ανάπτυξη της πρωτοβουλίας τους. Με την εμπλοκή των ιδίων στις εκδηλώσεις που πραγματώνονται στον σχολικό χώρο. Με την οργάνωση ημερίδων, στις οποίες θα καλούνται να προβάλουν τις ιδέες και τους προβληματισμούς τους πάνω σε καίρια θέματα κοινωνικής και επιστημονικής φύσης. Συνοδοιπόροι σε τέτοιου είδους δράσεις θα μπορούσαν κάλλιστα να είναι άνθρωποι του πνεύματος ή και της Εκκλησίας με σάρκα και οστά, δίπλα στους μαθητές και όχι ως αυθεντίες μέσα από τις σελίδες ενός βιβλίου. Οι μαθητές μπορούν να ακολουθήσουν το παράδειγμά τους ακούγοντάς τους και ανταλλάσσοντας απόψεις μαζί τους περισσότερο παρά διαβάζοντάς το έργο τους.
Η μόρφωση και η ουσιαστική παιδεία αποτελούν ανεκτίμητο εφόδιο για τη ζωή του κάθε ανθρώπου. Ως εκ τούτου, η πρόοδος και η ευημερία του κοινωνικού συνόλου εξαρτώνται από την ηθική καλλιέργεια του κάθε πολίτη. Η επένδυση στην εκπαίδευση λοιπόν είναι εν τέλει επένδυση στο μέλλον της κοινωνίας και της ανθρωπότητας.
Κατερίνα Μαυροβουνιώτη, Φιλόλογος
