Γάμος χωρίς ρέσι στην Πάφο και ορεινή Λεμεσό δεν λογιζόταν γάμος, κάποτε. Αρκετοί επιμένουν και σήμερα να κρατούν ζωντανή την παράδοση, όπως η Λετύμπου που από το 1980 οργανώνει το Φεστιβάλ Ρεσιού ανελλιπώς και είναι γνωστή ανά το παγκύπριο για το ρέσι της.

Ο Πρόεδρος του  Συνδέσμου Αποδήμων Λετύμπους και Πρόεδρος του  Συλλόγου «ΣΩΤΗΡΙΟΣ» Λετύμπους Δρ. Ανδρέας Πατσαλίδης  ανέφερε ότι ακριβή στοιχεία για το πότε άρχισε να παρασκευάζεται το ρέσι στη Κύπρο και στην κοινότητα Λετύμπου δεν υπάρχουν. Σίγουρα, είπε, υπήρχε κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας και της αγγλοκρατίας. Ετυμολογικά, πρόσθεσε, υπάρχουν δύο εκδοχές για την προέλευση της λέξης ρέσι και αναφέρονται στη νοστιμιά του. Σύμφωνα μεν τον Κωνσταντίνο Γ. Γιαγκουλλή (2014) η λέξη ρέσι προέρχεται από το ρήμα αρέσκω, κατά δε τον Ρόη Παπαγγέλου (2001) από το ρήμα «ρεσίζουσιν», δηλαδή ορέγονται.

Ιστορία του ρεσιού

Αναφερόμενος στην ιστορία του του ρεσιού, ο Δρ. Πατσαλίδης είπε πως το ρέσι έχει βασικό συστατικό το σιτάρι, που το παρήγαγαν συνήθως οι ίδιοι οι αγρότες. Το έβαζαν σε μικρές σκάφες και το έπαιρναν στη βρύση του χωριού οι νέοι και νέες, συγγενείς κυρίως του ανδρογύνου και εκεί, με τη συνοδεία βιολιών το καθάριζαν, το έπλεναν, το στράγγιζαν και με αυτό έφτιαχναν την επόμενη μέρα το ρέσι, ένα από τα κύρια φαγητά του γάμου.

Το ψήσιμο του ρεσιού στη Λετύμπου γινόταν μέσα σε μεγάλα μπρούτζινα ή χάλκινα δοχεία ονομαζόμενα «χαρτσιά» χωρητικότητας 80 με 100 λίτρων ή αντίστοιχου βάρους σε κιλά. Ο αριθμός των χαρτσιών που παρασκευάζονταν ήταν ανάλογα με τον αριθμό των καλεσμένων. Χρέη παρασκευαστή του ρεσιού εκτελούσαν κάτοικοι, αφιλοκερδώς, κυρίως συγγενείς του ανδρογύνου.

Μεταξύ αυτών αναφέρονται η Σοφία Τσαερίνα, η Αναστασία Κωνσταντή Πορτοκαλλού, η Ελεγκού του Γιαννά, ο Χρίστος Αναστάση Νατιώτης ο Σάββας Μιχαήλ Πατσαλιού και άλλοι αν και υπάρχουν περιπτώσεις που κλήθηκε ξενοχωρίτης.

Τη δεκαετία του ’60 ο Παναής Νεοφύτου Κάσσου, φτωχός εργάτης, με τρείς κόρες να παντρέψει άρχισε να ασχολείται με την παρασκευή του ρεσιού επι πληρωμή. Πότε ακριβώς έγινε αυτό για πρώτη φορά δεν βρέθηκαν ακριβή στοιχεία. Ο Παναής έψηνε το ρέσι αλλά ποτέ δεν άνοιγε τα χαρτσιά για σερβίρισμα αν δεν περνούσαν πρώτα οι κουμπάροι για να του καταβάλουν την αμοιβή του. Έτσι άρχισε το επάγγελμα του ρεσιάρη, με τον Παναή να θεωρείται ως ο πρώτος Λετυμπιώτης επαγγελματίας ρεσιάρης. Οι μετέπειτα και οι σημερινοί ρεσιάρηδες της Λετύμπου έμαθαν τη τέχνη, άμεσα ή έμμεσα από αυτόν, γι’ αυτό θεωρούνται μαθητές του Παναή του Κάσσου.

Θεσμός από το 1980 το Φεστιβάλ Ρεσιού

Το 1ο Φεστιβάλ Ρεσιού στη Λετύμπου οργανώθηκε τον Αύγουστο του 1980 από τον Σύλλογο «Σωτήριος» Λετύμπους επί προεδρίας του Χριστοφή Τρύφωνος.

Η ονομασία που δόθηκε στο φεστιβάλ ήταν πολύ πετυχημένη και η πιο κατάλληλη, καθώς η Λετύμπου ήταν γνωστή για το ρέσι και τους πολλούς ρεσιάρηδες της. Μέλη και φίλοι του Συλλόγου πρόσφεραν, συνέχισε, αφιλοκερδώς τις υπηρεσίες τους και το φεστιβάλ είχε πολύ μεγάλη επιτυχία. Έκτοτε καθιερώθηκε και έγινε θεσμός με μόνιμο οργανωτή τον Σύλλογο.

Σκοπός του Φεστιβάλ, όπως τέθηκε από την πρώτη διοργάνωση, ήταν, πρώτον, η προβολή και διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς της κοινότητας για πολιτιστικούς, λαογραφικούς και τουριστικούς σκοπούς και δεύτερον, η συγκέντρωση χρημάτων για την ανέγερση μνημείου για τους ήρωες της κοινότητας. Ο δεύτερος στόχος, είπε ο Δρ. Πατσαλίδης,  επιτεύχθηκε το 1989 με την ολοκλήρωση και τα εγκαίνια του Μνημείου Ηρώων Λετύμπους.

«Ο πρώτος στόχος είναι ένας συνεχής αγώνας με το χρόνο. Ελπίζουμε να πετύχουμε και σ’ αυτόν το στόχο», συμπλήρωσε.

Επεσήμανε επίσης πως το σύμβολο του Φεστβάλ Ρεσιού φιλοτέχνησε ο απόδημος Λετυμπιώτης, τότε δάσκαλος και αργότερα επιθεωρητής τέχνης Ανδρέας Αντωνιάδης. Επρόκειτο για σχέδιο με σινική μελάνι και κοσμούσε το εξώφυλλο του προγράμματος κάθε ετήσιου φεστιβάλ.

Έγιναν μέχρι σήμερα 29 Φεστιβάλ Ρεσιού στη κοινότητα Λετύμπου. Τρεις χρονιές δεν έγινε καθότι υπήρξε θανατικό περιστατικό κατοίκου ή αποδήμου Λετύμπους σε μικρό χρονικό διάστημα πριν από την εκδήλωση. Κάποιες χρονιές δεν έγινε φεστιβάλ λόγω έλλειψης εθελοντών για την οργάνωση του και κάποιες χρονιές δεν έγινε λόγω των οικοδομικών εργασιών για την ανάπλαση της πλατείας, όπως είπε.

Θυμάται επίσης πως το Φεστιβάλ Ρεσιού ήταν διήμερο (Σάββατο και Κυριακή) την περίοδο 1980–1994. Την περίοδο 1995–2000 δεν έγιναν φεστιβάλ λόγω προβλημάτων στην οργάνωση του Συλλόγου. Όταν ξανάρχισε η διοργάνωση του το 2001 από άλλους φορείς της κοινότητας, Σύνδεσμο Αποδήμων Πάφου και Σύνδεσμο Αποδήμων Λευκωσίας, έγινε μονοήμερο (Σάββατο).

Το 28ο Φεστιβάλ που έγινε τον Αύγουστο του 2018 παρουσίασε πολλά οργανωτικά προβλήματα με έλλειψη τραπεζιών, φαγητού και κυρίως ρεσιού.

Το 29ο Φεστιβάλ που έγινε τον Αύγουστο του 2019 διοργάνωσε ο Αθλητικός Πνευματικός Σύλλογος «Σωτήριος» ο οποίος αναδιοργανώθηκε το 2018. Το σύμβολο του φεστιβάλ, αποκαταστάθηκε και πάλι. Δίπλα στο παλιό σύμβολο προστέθηκε και νέο, έγχρωμο, το οποίο φιλοτέχνησε ο γνωστός λαϊκός ζωγράφος Γεώργιος Μαύρος από την Πάφο, με λαδομπογιά σε κανναβάτσο.

Το 29ο Φεστιβάλ παρουσίασε αρκετές καινοτομίες, όπως προκρατήσεις θέσεων, καλωσόρισμα από βρακοφόρους και χωριατοπούλες με ροδόσταγμα και κέρασμα ντόπιου κρασιού από το «κολοκούδι» με τσίμπημα ψωμί, τσαμαρέλλα, χαλούμι και ελιές. Στις αίθουσες του πρώην Δημοτικού Σχολείου παρουσιάστηκε έκθεση έργων λαϊκής τέχνης και λαϊκής ζωγραφικής. Η επιτυχία του σημείωσε, είπε, ήταν μεγάλη και χωρίς προηγούμενο.

Τη περίοδο 2020 – 2021 δεν πραγματοποιήθηκε Φεστιβάλ Ρεσιού εξαιτίας των περιορισμών στις συγκεντρώσεις ατόμων λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού.

Ο Σύλλογος «Σωτήριος» Λετύμπους, σε συνεργασία με τον Παγκύπριο Σύνδεσμο Αποδήμων Λετύμπους και το Κοινοτικό Συμβούλιο Λετύμπους διοργάνωσαν και  φέτος το 30ο Φεστιβάλ Ρεσιού, στις 6 Αυγούστου 2022. Παράλληλα με το φαγοπότι διοργανώθηκε Έκθεση Ζωγραφικής και Έκθεση Φωτογραφίας για το Δημοτικό Σχολείο Λετύμπους.

Οι Ρεσιάρηδες

Tόσο η διαδικασία προετοιμασίας του όσο και του μαγειρέματος του ρεσιού, αποτελούσε μέρος του τελετουργικού του παραδοσιακού κυπριακού γάμου, είπε ο Δρ. Πατσαλίδης.

Τα άτομα που  ασχολήθηκαν επαγγελματικά με την παρασκευή του ρεσιού και πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στα ετήσια Φεστιβάλ Ρεσιού της Λετύμπου, είπε ο Δρ. Πατσαλίδης, είναι οι Παναής Κάσσος, Καλυψώ Κλείτου, Ελένη Δημητρίου, Γιωργούλλα Τρύφωνος και Σοφία Χατζησολωμού. Όπως ανέφεραν οι Ρεσιάρηδες της Λετύμπου, το ρέσι ήταν το πραγματικό έδεσμα του χωριάτικου γάμου και εξακολουθεί να είναι μια λιχουδιά που όλοι νοσταλγούμε, κάτοικοι και απόδημοι της Λετύμπου.