Όλη η αλήθεια γύρω από τα αιματηρά επεισόδια με τους στασιαστές και την μάχη του Κτήματος το 1964 .
Η έρευνα του συμπολίτη μας, Κυριάκου Ιωνά στηρίχθηκε αποκλειστικά σε πρωτογενείς πηγές, κυρίως τουρκικών και βρετανικών, πολλές από τις οποίες για πρώτη φορά παρουσιάστηκαν σε κυπριακό κοινό. Μέσα από την παρουσίαση της μελέτης καταδείχθηκε ότι τα γεγονότα στην Πάφο το 1964 εντάσσονται στο πλαίσιο του ευρύτερου σχεδιασμού της Τουρκίας στο Κυπριακό, τα οποία απέβλεπαν στο γεωγραφικό διαχωρισμό των δύο κοινοτήτων μέσω της δημιουργίας των θυλάκων. Η Τουρκία επεδίωξε την πολιτική της έντασης προκειμένου να προωθήσει την πολιτική της διχοτόμησης, παρά τις αντιδράσεις πολλών Τουρκοκυπρίων, οι οποίοι εξαναγκάστηκαν να διά της βίας να εγκατασταθούν σε θύλακες. Μέσα από την συνέντευξη του κ. Ιωνά, στον Ταχυδρόμο της Πάφου , βγαίνουν για πρώτη φορά στο φως αλήθειες και ντοκουμέντα πίσω από την Μάχη του Κτήματος του 1964.
H ‘Μάχη της Πάφου’ είναι μια άγνωστη ιστορία για τους νεότερους. Τί είναι αυτό που θεώρησες σημαντικό ώστε να μελετήσεις αυτά τα γεγονότα του 1964;
Για εμένα το κίνητρο ήταν προσωπικό. Η αφορμή για εις βάθος μελέτη δόθηκε όταν άκουσα την προπαγάνδα της ΤΜΤ (Türk Mukavemet Teşkilatı – Τουρκική Οργάνωση Αντίστασης), ή εκδοχή της τέλος πάντων, να αναμεταδίδεται ως αν να ήταν αλήθεια. Αυτό που θεωρώ σημαντικό γενικότερα για την περίοδο 1963-64 είναι ότι, μελετώντας την μπορείς να κατανοήσεις καλύτερα την ρίζα του κυπριακού προβλήματος και να αντιληφθείς τις εξελίξεις που ακολούθησαν.
Αυτή μάχη ήταν η κορύφωση των διακοινοτικών ταραχών στην Πάφο. Τί θεωρείς αξιομνημόνευτο από αυτή την αιματηρή σύγκρουση;
Η «Μάχη της Πάφου» ή «Μάχη του Κτημάτου» ήταν πράγματι η κορύφωση. Από τις 21 Δεκεμβρίου 1963 που ξεκίνησαν στην Λευκωσία οι διακοινοτικές ταραχές, συνέβησαν στην επαρχία μας διάφορα επεισόδια και αψιμαχίες (με θύματα και από τις δύο πλευρές), αλλά η κορύφωση για την πόλη της Πάφου έγινε στις 7 με 9 Μαρτίου του 1964. Το Σάββατο των Απόκρεω του 1964, ενώ πλήθος κόσμου ήταν στην αγορά της Πάφου (στο ‘παζάρι’), οι μαχητές της ΤΜΤ εξαπέλυσαν συντονισμένη επίθεση κατά την οποία κατέλαβαν μεγάλο μέρος της σημερινής πεζοδρομοποιημένης Πάφου. Το αξιοπερίεργο ήταν ότι, με ένα «τοπικό πραξικόπημα», μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα, κατάφεραν όχι μόνο να θέσουν υπό τον έλεγχο τους σημαντικό μέρος του Κτήματος αλλά και να συλλάβουν εκατοντάδες ομήρους. Παρά το ότι υπήρχαν πληροφορίες για μια τέτοια πραξικοπηματική κίνηση, δεν υπήρξε προετοιμασία από τους υπεύθυνους για αποτροπή τέτοιου επεισοδίου. Χρειάστηκαν δύο μέρες για να γίνει η αντεπίθεση στις 9 Μαρτίου και να απελευθερωθεί η κατειλημμένη περιοχή. Αυτό που συνέβη στις 7 Μαρτίου θα έπρεπε να διδάσκεται μέχρι σήμερα ως παράδειγμα αποφυγής.
Πες μας λίγο περισσότερα για εκείνο το Σάββατο, πώς μπορούμε να μάθουμε από αυτά τα γεγονότα;
Ήταν μια επιχείρηση που θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε «Σοκ και δέος». Όλα ήταν προγραμματισμένα από πριν, περίμεναν το ‘παζάρι’ να γεμίσει κόσμο, και γύρω στις 11:00 πμ εξαπέλυσαν συντονισμένη επίθεση. Η μέρα (εκτός από εορταστική) ήταν σημαδιακή από πολλές άλλες πτυχές. Για παράδειγμα, τρεις μέρες πιο πριν είχε ληφθεί απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας για επικείμενη κάθοδο ειρηνευτικής δύναμης στην Κύπρο (άρα υπήρχε πίεση για δημιουργία τετελεσμένων). Κάποιοι Ε/Κ έλαβαν κρυφά πληροφορίες από Τ/Κ για την επικείμενη επιχείρηση… άλλοι είδαν κινήσεις περίεργες και υποψιάστηκαν το κακό… αλλά, ελάχιστοι ήταν αυτοί που ξέφυγαν πριν να ξεκινήσει η επίθεση. Οι αρχές δεν είχαν διαγνώσει τον κίνδυνο και βρέθηκαν προ εκπλήξεως, ανήμπορες να αντιδράσουν. Το αποτέλεσμα ήταν: η κατάληψη της περιοχής, να υπάρχουν νεκροί και τραυματίες (πολίτες όλοι τους), και να ακολουθήσουν ληστείες, πλιάτσικο και εμπρησμοί Ε/Κ περιουσιών. Ξεχώριζε η περίπτωση του ‘Μαύρου’, τον οποίο συνέλαβαν από το κατάστημα του, τον βασάνισαν, τον εκτέλεσαν, και έκαψαν το κατάστημα και τις αποθήκες του.
Υπήρχαν και άλλοι νεκροί εκείνη την ημέρα. Βασανίστηκαν και άλλοι αιχμάλωτοι. Τι ήταν αυτό που κάνει την περίπτωση του Μαύρου να διαφέρει;
Το όνομα του ήταν στην πραγματικότητα Κυριάκος Ιωνά (του Λεωνίδα), αλλά όλοι τον ήξεραν με το παρατσούκλι του. Το κατάστημα του έφερε το ίδιο όνομα: «ΜΑΥΡΟΣ». Ήταν έμπορας και είχε ιδιόκτητο κατάστημα στο Κτήμα σε μια εποχή που λίγοι ασχολούνταν με εμπόριο. Αυτό, και επειδή ήταν άνθρωπος που είχε το θάρρος της γνώμης του, ήταν πολύ γνωστός στην επαρχία της Πάφου. Το μαγαζί του ήταν σημείο αναφοράς και, λόγω του ανυποχώρητου χαρακτήρα του, ήταν φόβος για τους επίδοξους Τ/Κ πραξικοπηματίες. Στις 7 Μαρτίου που ξεκίνησε η μάχη, ήταν ο μόνος που επί σκοπού συνελήφθη (ή πιο σωστά απήχθη). Ήταν ο μόνος που ξυλοκοπήθηκε απάνθρωπα – κανείς άλλος, ούτε ο εν υπηρεσία αστυνομικός, που απήχθη εκείνη την ημέρα, δεν έτυχε τέτοιου μαρτυρίου. Τελικά εκτελέστηκε από τους βασανιστές του – στρατιωτική εκτέλεση θα λέγαμε σήμερα. Τόσο ήταν το μένος των επιτιθέμενων, που τον έδυσαν πίσω από αυτοκίνητο και τον περιέφεραν στους δρόμους της Πάφου και του Μουττάλου – μάλιστα η περιφορά έγινε θριαμβευτικά, «επίσημα» τολμώ να πω: με τουρκικές σημαίες, νταούλια, ζορνές και κραυγές θριάμβου. Όλα αυτά δεν ήταν τυχαία: έγιναν για να τιμωρήσουν έναν άνθρωπο που τους στεκόταν εμπόδιο, ανυψώνοντας έτσι το ηθικό των δικών τους μαχητών και ταυτόχρονα για να προκαλέσουν φόβο στον όποιον άλλον δυνητικό υποστηρικτή της Δημοκρατίας.
Αναφέρεις ότι υπήρχαν τουρκικές σημαίες σε αυτό τον μακάβριο «γύρο του θριάμβου». Αυτό τι δείχνει κατά την άποψή σου;
Από τη μια δείχνει ποιος ήταν ο ιθύνων νους πίσω από τα βασανιστήρια, τη δολοφονία, το διασυρμό, τον εμπρησμό της περιουσίας του ‘Μαύρου’ – και γενικότερα ποιος έχει την ευθύνη για την επιχείρηση κατάληψης του Κτήματος. Αυτή η «ειδική» μεταχείριση, δείχνει για εμένα πόσο τον φοβούνταν, και πόσο ήθελαν να τον διαλύσουν. Δεν τον σκότωσαν απλώς, έκαναν ότι μπορούσαν για να τον διασύρουν και να διαλύσουν οικονομικά και την οικογένεια του. Από την άλλη, δείχνει την παράταξη που υπηρέτησε αυτός ο άνθρωπος – και για την οποία (ενώ δεν είχε καμία υποχρέωση) αυτοπροαιρέτως απέθανε και δεν φείσθηκε της ζωής του. Παρόλο που ο στόχος του «γύρου του θριάμβου» ήταν ο διασυρμός, μέσα στο δικό μου μυαλό, αυτή η «υπερβολή» από την πλευρά της μεγάλης Τουρκίας ή της εγκάθετης σε αυτήν ΤΜΤ, είναι αυτό που καταξιώνει τον νεκρό (έναν απλό πολίτη) και τον ανεβάζει στο πάνθεο των ηρώων.
