Είναι αρετή ο ηγέτης να προσανατολίζει τα βλέμματα στο θεσμό που υπηρετεί και όχι στο πρόσωπό του. Η παραγκώνιση του θεσμού προς όφελος του προσώπου συνιστά αρρώστια για τη δημοκρατία. Χαρισματικός είναι αυτός που αντιλαμβάνεται τις χαρισματικές αρχές του θεσμού που ενσαρκώνει, στέκεται στην άκρη διακριτικά και τις αναδεικνύει, ενώ θωρακίζει και διασφαλίζει την ορθή του λειτουργία.
Καμιά φορά παρατηρούμε το αντίθετο φαινόμενο, του πολιτικού που ορθώνει ανάστημα μεταξύ των πολιτών και του αξιώματος που υπηρετεί, με αποτέλεσμα να βλέπουμε το πρόσωπο και όχι το θεσμό. Τί σύγχυση! Και όταν υπάρχει θεσμική κρίση, όπως στις μέρες μας δημιουργείται πρόβλημα ακραιφνώς πολιτικό. Η προσωπολατρία άλλωστε απαξιώθηκε στο δυτικό κόσμο ως συνδεδεμένη με ακραία καθεστώτα. Παραδόξως, δε φαίνεται να έχει αποκηρυχθεί πλήρως. Από τους πολιτικούς, που αν και αναδεικνύονται από το αντίθετο της προσωπολατρίας, τη δημοκρατία, επιδιώκουν μέσω της προσωπικής προβολής να πετύχουν την εξιδανίκευση του ηγέτη. Από την κοινωνία, γιατί καθαγιάζουμε ανθρώπους «ευφυείς», «δυναμικούς», που κάποτε ακροβατούν στα όρια του δεσποτισμού, του αυταρχισμού και της αυθαιρεσίας γιατί περιμένουμε ότι θα μας βγάλουν από τα αδιέξοδα. Την ίδια ώρα συνδράμουμε στην αποδόμηση των θεσμών από αυτούς τους ιδίους, γιατί ο σκοπός που αγιάζει τα μέσα και γίνεται τρόπος άσκησης πολιτικής, δεν έχει καμία σχέση με τους δημοκρατικούς θεσμούς και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Υπάρχει εξήγηση όμως. Από τη μια η δημοκρατία εκτρέφει τους ματαιόδοξους λαϊκιστές και από την άλλη η κρίση των θεσμών γέρνει την πλάστιγγα προς αυτή τη μεριά λόγω της απαξίωσης. Τα αξιώματα όμως είναι θεσμοί που πρώτα από όλους πρέπει να υπηρετεί ο κάτοχός τους. Ο θεσμός δεν είναι όχημα που οδηγεί προς τη δόξα ή ρόλος για χειροκρότημα. Δεν αναδεικνύεται ο θεσμός από το πρόσωπο αν και ιδανικά θα υπήρχε ταύτιση του θεσμού με το πρόσωπο με επιδίωξη το κοινό καλό.
Οι θεσμοί είναι βασικοί πυρήνες της δημοκρατίας και απαιτούν σταθερότητα. Η σταθερότητα από μόνη της εξασφαλίζει την προάσπιση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας σε μια δημοκρατική και ακριβοδίκαιη κοινωνία και απορρίπτει αυτόματα τα παράσιτα. Δεν πρέπει να εξαρτάται από κανένα. Δεν πρέπει να εργαλειοποιείται για «την τέχνη» κανενός. Δημοκρατία και προσωπολατρία είναι σχήμα οξύμωρο και όποιος προωθεί τη δεύτερη θα πρέπει να διερωτηθεί αν πράγματι είναι δημοκράτης.
Τελικά, αυτοί που χρησιμοποιούν τους θεσμούς ως μέσο αυτοπροβολής το πράττουν εξαιτίας της ελλιπούς δημοκρατικής εξέλιξης των ίδιων των θεσμών. Όταν διασφαλίσουμε τους θεσμούς ως το θεμέλιο της πολιτικής ευρυθμίας σε μια δίκαιη κοινωνία, δε θα χρειαζόμαστε σωτήρες. Φυσικά εδώ είναι το στοίχημα γιατί οι θεσμοί δεν λειτουργούν από μόνοι τους. Κατά τον Πλάτωνα, «αιτία ελομένου, Θεός αναίτιος».
Νικολέττα Κ. Κωνσταντίνου
Νομικός
