Η ραγδαία εξέλιξη της επιδημικής ασθένειας ανά το παγκόσμιο με φέρνει στο σημείο να αποθέσω ταπεινά τις σκέψεις μου στο χαρτί.
Κι αυτό, γιατί νιώθω ελεύθερη να εκφράσω οτιδήποτε με απασχολεί και με ταράσσει ευχάριστα ψυχή τε και σώματι. Ελευθερία, μια λέξη με χρώμα, νόημα και υπόσταση που μπορεί να συγκινήσει και τον πιο κυνικό αντιρρησία του πνεύματος. Και ο τόπος βρίθει από πολλούς τα τελευταία χρόνια! Άνθρωποι που εκφράζουν δημόσια το παράπονό τους για την «κακή» τους τύχη, την καταπάτηση των δικαιωμάτων τους, επαγγελματίες του είδους που κατηγορούν τους πάντες για οποιαδήποτε αναποδιά ή δυσκολία προκύψει στη ζωή τους, νέοι άνθρωποι που διαμαρτύρονται, ολοένα και διαμαρτύρονται και που ,όταν τους ζητηθεί να προτείνουν, να δώσουν το προσωπικό τους στίγμα σε μία κατάσταση ή σε ένα κοινωνικό θέμα που μας αφορά όλους, τότε, τηρούν ευλαβικά ¨σιγήν ιχθύος¨, γιατί δεν είναι η θέση τους ούτε το καλούν οι περιστάσεις είτε η ηλικία τους να αναλάβουν δράση.
Για τι είδους ελευθερία μπορούμε να μιλάμε τότε, όταν μέσα μας εμείς οι ίδιοι δεν νιώθουμε ελεύθεροι; Ελεύθεροι από προκαταλήψεις, από αρνητικές σκέψεις που κάνουμε δυστυχώς πράξεις στην καθημερινότητά μας, γιατί η αλήθεια είναι πως είμαστε ό,τι είναι οι πράξεις μας. Εν τέλει, από πολλές αστείες δικαιολογίες που κάθε άλλο παρά μας προάγουν ως ανθρώπους και ως πολίτες. Γιατί, όπως διατύπωσε κάποτε και ο Ρήγας Βελεστινλής στο έργο του ¨Φυσικής Απάνθισμα¨, «Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά». Πάντα θα υπάρχουν άσχημες συγκυρίες ή κακεντρεχείς άνθρωποι που με την τοξικότητα ή την εριστική διάθεση που τους διακατέχει βασίζονται στην ανασφάλεια που λίγο ή πολύ όλοι μας έχουμε, άλλοι σε έντονο και άλλοι σε λιγότερο ευδιάκριτο βαθμό για να πτοήσουν το ηθικό μας. Άλλωστε, έτσι έχουν μάθει να κρατούν ισορροπία με τον εαυτό τους. Διαφορετικά θα έπρεπε να διορθώσουν τα δικά τους «κακώς κείμενα», πράγμα ασύμφορο για την αλαζονεία τους. Ας είναι όμως.«Πάτερ, άφες αυτοίς, ου γαρ οίδασι τι ποιούσι», επιτρέψτε μου αυτό το δάνειο από τα πατερικά κείμενα για να είμαι και εντός του πνεύματος των ημερών.
Αντί να κατηγορούμε τους πάντες και τα πάντα, καλό θα ήταν να δούμε τα πράγματα από μία άλλη οπτική. Η διαφορετική οπτική λειτουργεί ως βάλσαμο πολλές φορές για την ψυχή. Αυτού του είδους οι φωνές αμφισβήτησης μπορούν να μας πάνε ένα βήμα παρακάτω. Μπορούν ακόμη να λειτουργήσουν σαν κινητήριος μοχλός, πολύ μακριά από τον αρχικό τους σκοπό, δίνοντάς μια τέτοια δύναμη και ώθηση που ούτε εμείς πιστεύαμε ποτέ ότι έχουμε. Οι δυσκολίες λοιπόν είναι για να τις αντιμετωπίζουμε, για να τις προσπερνούμε και όχι για να μας προσπερνούν. Αντί να παραπονιόμαστε λοιπόν για την «κακή» μας τύχη, τον «κακό» καιρό και τέλος για τους «κακούς» ανθρώπους, ας το δούμε σαν ένα στοίχημα με τον εαυτό μας που με την πάροδο του χρόνου θα κληθούμε να το κερδίσουμε! Κι επειδή «ο αναμάρτητος υμων, πρώτος βαλέτω λίθον», ας αναρωτηθούμε μήπως προκαλούμε και εμείς οι ίδιοι με τη στάση μας τέτοιου είδους συμπεριφορές. Μόνον έτσι θα πάψουμε να βασανίζουμε και να πληγώνουμε τον εαυτό μας άδικα. Μόνον έτσι, θα είμαστε πραγματικά ελεύθεροι!
Ας δούμε όμως τι σημαίνει η λέξη ελευθερία. Η «ἐλευθερία» προκύπτει «παρά τό ἐλεύθειν ὅπου ἐρᾶ τίς», δηλαδή «να πηγαίνει κάποιος εκεί, όπου αγαπάει/επιθυμεί». Δεν είναι δηλαδή απλώς η δυνατότητα ενός ατόμου να δρα κατά βούληση, γιατί και αυτό ακόμη ενέχει αμφισβήτηση. Αν δηλαδή η βούλησή του, η επιθυμία του προέρχεται από τον ίδιο ή αν είναι αποτέλεσμα άλλων παραγόντων. Μπορούμε να διακρίνουμε πολλές μορφές ελευθερίας, όπως την ατομική, την κοινωνική, την πολιτική ή ακόμη την ηθική-εσωτερική ελευθερία. Δεν φιλοδοξώ σε καμία περίπτωση να συγκρίνω το νόημα που εμπεριέχεται σε κάθε μορφή, καθώς ανάλογα με τις συγκυρίες, αλλά και με την ιδιοσυγκρασία του καθενός λαμβάνουν διαφορετική αξία και διάσταση.
Το βέβαιο πάντως είναι ότι κάθε μορφή αποτελεί και μία αυταξία. Η ατομική ελευθερία θέτει τον άνθρωπο στο κέντρο της, υπηρετεί τις ανάγκες του προάγοντας την πίστη στις ικανότητές του. Αυτή η μορφή ελευθερίας εξυμνήθηκε τον αιώνα του Διαφωτισμού, τον 17ο αιώνα, όπου έγινε μία προσπάθεια υπεράσπισης των ανθρώπινων δικαιωμάτων μέσα από έργα φιλοσόφων, όπως του Ζαν Ζακ Ρουσσώ με το έργο του, «Κοινωνικό Συμβόλαιο» ή του Βολταίρου που διατύπωσε πρώτος την άποψη περί ανεξιθρησκίας.Οι απόψεις που διατυπώθηκαν τότε προετοίμαζαν το έδαφος για τη Γαλλική Επανάσταση. Μία Επανάσταση που έδωσε τα «φώτα» και το ερέθισμα και σ΄άλλους καταπιεσμένους λαούς να απαγκιστρωθούν από τη βάρβαρη εξουσία αιώνων και να διεκδικήσουν το δικαίωμά τους να ζουν ελεύθεροι στη δική τους πατρίδα μιλώντας τη δική τους ξεχωριστή γλώσσα ποιούμενοι τα ήθη και τις παραδόσεις των προπατόρων τους.
Αυτή αποτέλεσε το εφαλτήριο και για την Ελληνική Επανάσταση, μία περίοδο που οι Έλληνες προβάλλοντας τον εαυτό τους ως απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων και τιμώντας το «Μολών λαβέ» του Λεωνίδα με τους Τριακόσιους όρθωσαν το ανάστημά τους στον Τούρκο δυνάστη και κέρδισαν τη συμπάθεια της Ευρώπης και του κόσμου όλου στον δίκαιο αγώνα τους. Τονίζω του κόσμου όλου, γιατί η βοήθεια στον αγώνα των Ελλήνων δε δόθηκε μόνο από τη γηραιά ήπειρο μέσα από εράνους και οικονομική στήριξη, όπως αυτή του Ελβετού Εϋνάρδου, χάρη στις προσωπικές γνωριμίες του πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδας, Ιωάννη Καποδίστρια. Η στήριξη και η αναγνώριση του άνισου αγώνα των Ελλήνων δόθηκε από την Αμερική, που ήταν η πρώτη που διακήρυξε την ανεξαρτησία της στις 4 Ιουλίου 1776, με αντίστοιχες ενέργειες. Άνισος ήταν ο αγώνας αυτός μόνο σε υλικά μέσα και εφόδια, καθώς η ψυχή των Ελλήνων στην αναμέτρησή της με τον πάνοπλο εχθρό στάθηκε υπερμεγέθης και αήττητη. Το δε πνεύμα αδούλωτο, καθώς μαρτυρούν έργα Ελλήνων λογίων και ποιητών, όπως οι «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» του εθνικού μας ποιητή, Διονύσιου Σολωμού.
Σε ό,τι αφορά την κοινωνική ελευθερία, τη δυνατότητα δηλαδή που παρέχεται στο άτομο να πραγματοποιήσει τις επιθυμίες του μέσα στα πλαίσια της κοινωνίας επί ίσοις όροις σεβόμενο το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται, θεωρώ ότι είναι αλληλένδετη με την πολιτική ελευθερία. Κι αυτό γιατί το δικαίωμα ψήφου, για παράδειγμα έγκειται στο γεγονός της μέθεξης σ΄ένα κοινωνικό πλαίσιο υπό την αιγίδα και την πρόνοια του κράτους. Αυτή η μορφή ελευθερίας θα έλεγα ότι χρήζει ιδιαίτερης μέριμνας σήμερα τόσο από την Πολιτεία όσο και από τον καθένα από εμας. Οι δοκιμασίες στις οποίες καλούμαστε να ανταποκριθούμε είναι τέτοιες που αμφισβητούν τις λεπτές ισορροπίες που μας διαχωρίζουν από το να συμπεριφερόμαστε με παιδεία ή να αφηνόμαστε έρμαια των γεγονότων βαλλόμενοι από τον πανικό και το αδιέξοδο που κάποιοι μας υποδεικνύουν ως λύση. Εφιστώ την προσοχή κυρίως στους νέους ανθρώπους, που θεωρώ ότι έχουν άποψη, να αναλάβουν δράση. Θα πρέπει να τους δοθεί το βήμα ή κι αν δεν τους δοθεί να το διεκδικήσουν οι ίδιοι μέσα από συλλογικές εκδηλώσεις και κυρίως μέσα από το ενδιαφέρον τους για τα κοινά. Τους προτρέπω και ως εκπαιδευτικός και ως άνθρωπος πρωτίστως να εκφράζουν τις σκέψεις τους και τους προβληματισμούς μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες και με καλοπροαίρετη διάθεση αξιοποιώντας τη δύναμη που τους δίνει ο «λόγος». Γιατί ο «λόγος» μπορεί να είναι όπλο ανεκτίμητο, αν ξέρεις και έχεις τη διάθεση να το χρησιμοποιείς. Εμείς λοιπόν όλοι επιλέγουμε, αν θα είμαστε πραγματικά «Ελεύθεροι» ή αν θα διάγουμε βίον ως «Πολιορκημένοι»!
Κατερίνα Μαυροβουνιώτη, Φιλόλογος
