Ακούμε ολοένα και περισσότερο για περιστατικά βίας ή σχολικού εκφοβισμού στα σχολεία μας.

Τι αποτελεί τελικά σχολικό εκφοβισμό; Πόσο ενημερωμένοι και επαγρυπνημένοι είμαστε για αυτό; Τι από όλα αυτά που ακούμε ισχύει ή δεν ισχύει γύρω από το συγκεκριμένο θέμα;

Αρχικά, ορίζουμε το σχολικό εκφοβισμό ως μία μορφή επιθετικής συμπεριφοράς ενός ή και περισσότερων ατόμων ασχέτως ηλικίας, σε βάρος ενός ή μιας ομάδας ατόμων. Η συμπεριφορά αυτή είναι εσκεμμένη και απρόκλητη με σκοπό την πρόκληση σωματικού και ψυχολογικού πόνου. Συχνά υπάρχει έλλειψη δικαιολογίας για την πράξη, ενώ συμβαίνει επαναλαμβανόμενα ή με μεγάλη πιθανότητα να επαναληφθεί (δεν αποτελεί ένα μεμονωμένο συμβάν π.χ. ανάμειξη σε ένα καβγά).

Η διάρκεια του διαφέρει από σύντομη χρονική περίοδο μέχρι ολόκληρα χρόνια και χαρακτηρίζεται από κατάχρηση εξουσίας. Παράλληλα, εντοπίζεται ανισορροπία δυνάμεων μεταξύ των ατόμων.

Ο σχολικός εκφοβισμός εντοπίζεται με διάφορες μορφές οι οποίες είναι πιθανόν να συνυπάρχουν. Η λεκτική μορφή είναι από τις πιο συχνές μορφές όπου γίνεται συστηματική χρήση υβριστικών/προσβλητικών εκφράσεων και φραστικών επιθέσεων, με προσβολές αλλά και απειλές, με ειρωνεία, με πειράγματα και ταπεινωτικούς χαρακτηρισμούς, χρήση παρατσουκλιών, με κοροϊδία, σχόλια ρατσιστικά, ομοφοβικά και σεξιστικά, με εκβιασμό για απόσπαση προσωπικών αντικειμένων του θύματος.

Η σωματική μορφή γίνεται με φυσικό τραυματισμό ή ακόμα και με την απειλή τραυματισμού, μέσα από σπρωξίματα, χτυπήματα, σκουντήματα, αγκωνιές, γροθιές και κλοτσιές, χτυπήματα με αντικείμενα, τσιμπήματα και δαγκωνιές, φτυσίματα, μαλλιοτραβήγματα, καταστροφή προσωπικών ειδών του θύματος. Η ηλεκτρονική μορφή αποτελεί τον σύγχρονο τρόπο μέσα από την αποστολή υλικού με υβριστικό ή και απειλητικό ακόμα περιεχόμενο με μηνύματα ή και βίντεο στο κινητό, με e-mails, στο Facebook, σε chatrooms, με χρήση ή και παραποίηση των προσωπικών δεδομένων του θύματος, δημιουργία ιστοσελίδων ή και προφίλ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με παραποιημένα και ψεύτικα χαρακτηριστικά, παραποιημένες φωτογραφίες, βίντεο, αποκλεισμός του από δικτυακές ομάδες, απειλητικές κλήσεις στο κινητό του συνήθως από άγνωστα νούμερα. Τέλος η κοινωνική μορφή περιλαμβάνει την κοινωνική απομόνωση του θύματος και τον αποκλεισμός του από την παρέα, μέσω της χειραγώγησης της ομάδας των συνομηλίκων.

Αρχίζοντας με μερικούς μύθους…

1. Στο δικό μας σχολείο δεν υπάρχουν εκφοβισμός και βία. Τα αποτελέσματα των σύγχρονών ερευνών δείχνουν ότι η ενδοσχολική βία εκδηλώνεται σε όλα τα σχολεία ασχέτως μεγέθους, κοινωνικού, μορφωτικού ή οικονομικού επιπέδου. Αυτό που διαφοροποιείται στα σχολεία είναι ο βαθμός εμφάνισης της αφού σε κάποια σχολεία εμφανίζεται σε μεγαλύτερο βαθμό και σε άλλα σε μικρότερο. Μια κοινή διαπίστωση είναι ότι όπου υπάρχουν παιδιά, υπάρχει εκφοβισμός σε οποιαδήποτε μορφή. Καθοριστικό ρόλο στην εμφάνιση του φαινομένου αυτού όσον αφορά τον βαθμό, διαδραματίζει η στάση του σχολείου και οι πρακτικές που εφαρμόζονται.
2. Είναι ευθύνη του εκπαιδευτικού να γνωρίζει τι γίνεται. Ως επί το πλείστον, τα περιστατικά βίας ή εκφοβισμού συμβαίνουν μακριά από τους ενήλικες για αποφυγή των παρεμβάσεων και συνεπειών. Ακόμη και τα περιστατικά τα οποία συμβαίνουν στο προαύλιο του σχολείο κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων δεν είναι εύκολο να εντοπιστούν λόγω του ότι τα παιδιά τρέχουν ή παίζουν. Επομένως, ευθύνη του εκπαιδευτικού δεν είναι να γνωρίζει τι συμβαίνει αλλά να ευαισθητοποιεί του μαθητές σε αυτά τα θέματα και να προωθεί ένα κλίμα θετικής αλληλεπίδρασης μεταξύ των μαθητών.
3. Πρέπει να μάθει να ανταπεξέρχεται στις προκλήσεις της σκληρής ζωής. Στην πραγματική ζωή υπάρχουν νόμοι τους οποίους ακολουθούν συνέπειες όταν αυτοί παραβιαστούν. Η σχολική βία και ο εκφοβισμός δεν αποτελεί τρόπο ψυχικής ενδυνάμωσης για ένα παιδί αφού οι επιπτώσεις είναι σοβαρές τόσο σε ψυχολογικό/ συναισθηματικό επίπεδο όσο και σε σωματικό. Οι επιπτώσεις αυτές αφορούν και τον θύτη που ασκεί τη βία αφού βρίσκεται σε αυξημένο ρίσκο για εμφάνιση παραβατικής συμπεριφοράς, προβλήματα με τον νόμο καθώς και εγκατάλειψη του σχολείου.
4. Πήγαινε γυρεύοντας. Αυτή την άποψη την ακούμε συχνά. Είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε στα παιδιά ότι κανείς δεν δικαιούται να κακομεταχειρίζεται κάποιον άλλο καθώς και ότι οι συμπεριφορές βίας και εκφοβισμού σχετίζονται με την επίδειξη και άσκηση εξουσίας και όχι με την απόδοση δικαίου. Εδώ ακριβώς είναι που οι ενήλικες πρέπει να διαχειριστούν μία τέτοια κατάσταση, ελέγχοντας πρώτα τα δικά τους συναισθήματα θύμου ή εκνευρισμού ώστε τα παιδιά να αντιληφθούν τη σοβαρότητα της συμπεριφοράς τους, να βρουν εναλλακτικούς τρόπους επικοινωνίας, να μάθουν να ελέγχουν το θυμό τους και να αντιμετωπίζουν σωστά όσους ασκούν βία σε βάρος τους. Η απάντηση της βίας, δεν είναι η βία!

Μερικές αλήθειες είναι…

1. Δεν είναι πλάκα, όταν δεν διασκεδάζουν όλοι.
2. Δεν σε μαθαίνει να ανταπεξέρχεσαι στις δυσκολίες της ζωής. Αντίθετα, φθείρει την ανθεκτικότητα στο στρες.
3. Δεν εμπλέκονται μόνο «κακοί» μαθητές αλλά και άλλοι με καλές σχολικές επιδόσεις. Δεν αφορά μόνο τα «κακά» παιδιά αλλά και μαθητές για τους οποίους οι δάσκαλοι έχουν θετική γνώμη.
4. Δεν αφορά μόνο παιδιά από προβληματικές οικογένειες ή υποβαθμισμένες περιοχές.
5. Δεν είναι κάτι που πρέπει να αγνοείται ή να υποβαθμίζεται επειδή προκύπτει στις κοινωνικές σχέσεις των παιδιών. Αυτή η πεποίθηση αίρει από τους ενήλικες την υποχρέωση και την ευθύνη να φροντίζουν, ώστε τα παιδιά να έχουν ένα ασφαλές περιβάλλον για την ψυχολογική και κοινωνική τους ανάπτυξη.

Στόχος της ενημέρωσης σχετικά με το τι αποτελεί εκφοβιστική συμπεριφορά, τις μορφές της και σε ποια πλαίσια είναι πιθανόν να εξελιχθεί, μας δίνει το πλεονέκτημα να είμαστε σε εγρήγορση για πιθανά σημάδια ενδοσχολικής βίας. Επίσης, είναι σημαντικό να δρούμε προληπτικά μέσα από ομαδικές δραστηριότητες και συζητήσεις κατ’ ιδίαν με τα παιδιά μας ή τους μαθητές μας.