Η προσφορά του Ελληνισμού στη σύγχρονη Ευρώπη με την Κατερίνα Μαυροβουνιώτη.

Ελληνισμός, μια λέξη που από μόνη της αναδίδει χρώμα, φωνή και παρουσία μακραίωνη στο παγκόσμιο πνευματικό στερέωμα. Η Ελλάδα, η χώρα του φωτός που, ενώ αποτελεί μια γεωγραφική υποψία της Μεσογείου ή κατ΄άλλους τον μεσογειακό εξώστη, ωστόσο, είναι το νάμα του πολιτισμού της γηραιάς ηπείρου και κατ΄επέκταση ολόκληρου του κόσμου.

Οι πανανθρώπινες αξίες και τα ιδανικά που εξύμνησαν οι αρχαίοι Έλληνες κλασικοί συγγραφείς είναι πανάκεια σήμερα για τις προκλήσεις που καλείται ν΄αντιμετωπίσει η σύγχρονη Ευρώπη. Η Ελλάδα, το ¨μικρό ακρωτήρι¨ του Σεφέρη, η κοιτίδα του πολιτισμού είναι εν δυνάμει η χώρα που μπορεί να προσφέρει και σήμερα στη διατήρηση και κυρίως στην ενδυνάμωση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Να επαναφέρει σε πρωτεύουσα/δεσπόζουσα θέση τα ιδανικά του αρχαιοελληνικού ιδεώδους σε συνδυασμό με την αγωνιστική διάθεση και το ακάματο πνεύμα του Νεοέλληνα.

Αυτή και μόνο αυτή είναι η θέση που αρμόζει στον ελληνισμό στην σύγχρονη ευρωπαϊκή κοινωνία. Μια κοινωνία που δυστυχώς χαρακτηρίζεται ως αυτή των δύο ταχυτήτων, δεδομένης της ανισομέρειας του οικονομικού πλούτου στις χώρες-μέλη της Ε.Ε. Και ενώ αρχικά το όραμα αυτών που επινόησαν την ενωμένη Ευρώπη ήταν να κερδίσει το στοίχημα και να ανασυγκροτηθεί από τις στάχτες της πληττόμενη δις από πολέμους παγκόσμιας εμβέλειας, οδηγήθηκε στη διάκριση μεταξύ των χωρών βόρειας και νότιας διεύρυνσης. Διάκριση που δημιουργεί έριδες, αποστασιοποίηση των χωρών που είναι οι φτωχοί συγγενείς του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, αλαζονική στάση και αποχώρηση ακόμα χωρών που αποτελούσαν στον οικονομικό τουλάχιστον τομέα τον ακρογωνιαίο λίθο, όπως η Μεγάλη Βρετανία και το περιβόητο BREXIT.

Η ιστορία όμως καταδεικνύει ότι η άνοδος στην οικονομία δεν συνάδει κατ΄ανάγκην και με την ευημερία των πολιτών της. Ευημερία σε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η καλή οικονομία ενός κράτους αναμφισβήτητα του προσδίδει κύρος και αναγνώριση κυρίως, όταν αυτό αποτελεί μέλος ενός οργανισμού, ενός συνόλου. Η αρμονία όμως και η ισορροπία, η γαλήνη και η ευημερία των πολιτών δεν καλύπτονται από έναν τεχνοκρατικό πολιτισμό, στεγνό από συναισθήματα και πράξεις ανθρωπισμού.

Η ανανέωση του οράματος των Ρομπέρ Σουμάν και Ζαν Μονέ, αυτών που συνέλαβαν την ενωμένη Ευρώπη και βάσισαν το ιδεώδες αυτό σε οικονομικούς άξονες μπορεί να επιτευχθεί/υλοποιηθεί σήμερα με τον επαναπροσδιορισμό των στόχων της Ευρώπης. Η αρχική σύλληψη του ιδεώδους αυτού είχε να κάνει με την αντιμετώπιση της παρέμβασης μιας εξωευρωπαϊκής δύναμης, της Αμερικής στα ευρωπαϊκά ζητήματα. Η ανάγκη αυτή μεταπολεμικά οδήγησε στην ανάληψη δράσης στον οικονομικό τομέα.

Σήμερα όμως ο Ευρωπαίος πολίτης έρχεται αντιμέτωπος με προβλήματα πολιτικής, οικονομικής και κατ΄επέκταση κοινωνικής φύσης που χρήζουν ρύθμισης μέσω της δυναμικής της παιδείας. Μιας παιδείας ανθρωπιστικής, που προάγει το πνεύμα, κατευνάζει τα πάθη, γεφυρώνει τα πολιτικά μίση και τις ακρότητες, καταδικάζει τη βία και την τρομοκρατία.

Η Ευρώπη του σήμερα καλείται να αναμετρηθεί με την αναβίωση του εθνικισμού και της ιμπεριαλιστικής διάθεσης που επιδεικνύουν ορισμένες οικονομικά εύρωστες χώρες σε βάρος αντίστοιχα οικονομικά ασθενών. Καλείται ακόμη να αντιμετωπίσει την τρομοκρατία, ένα είδος πολέμου δύσκολου να αντιμετωπιστεί, πόσο μάλλον να εξαλειφθεί, ειδικά αν ταυτίζεται με θρησκευτικά ελατήρια και ανάγεται στα όρια του θρησκευτικού φανατισμού.

Τα τελευταία χρόνια η πολυπολιτισμική Ευρώπη έγινε έρμαιο της ξενοφοβίας, του ρατσισμού, του κοινωνικού αποκλεισμού, κυρίως μετά την έναρξη του ¨τζιχάντ¨, όπως αποκαλούν οι θιασώτες του την αιματοχυσία που προκάλεσαν πρόσφατα σε ευρωπαϊκό έδαφος, στη Γαλλία συγκεκριμένα. Η εισροή των μουσουλμάνων σε ευρωπαϊκό έδαφος μετά τον πόλεμο στη Συρία, το λεγόμενο μεταναστευτικό είναι ένα φαινόμενο των τελευταίων χρόνων που σε συνδυασμό με τον θρησκευτικό πόλεμο και την επιθυμία εξάπλωσης του μουσουλμανικού κόσμου αίρει τα μίση, τις διακρίσεις, τον φόβο για το διαφορετικό.

Επιπρόσθετα με αυτό το φαινόμενο, η κοινωνική αναλγησία, η πνευματική αβελτερία που χαρακτηρίζουν τη στάση ζωής του σύγχρονου πολίτη επιβεβαιώνονται από τη διόγκωση των προβλημάτων κοινωνικής παθογένειας, όπως είναι η νεανική κυρίως παραβατικότητα που κλιμακώνεται σε εγκληματικότητα, το καταναλωτικό πνεύμα της εποχής που οδηγεί στην περαιτέρω ρύπανση του περιβάλλοντος, στο έγκλημα που πραγματώνει ο άνθρωπος με την αλόγιστη παρέμβασή του στη φύση. Δεν πτοείται ούτε από τις φυσικές καταστροφές, το τσουνάμι που με πρωτοφανή τρόπο στάθηκε ως προειδοποίηση για τη μανία του ανθρώπου να καταστρέφει το φυσικό περιβάλλον. Λίγες φωνές μόνο νέων κυρίως ανθρώπων που τόλμησαν να ορθώσουν το ανάστημά τους στο κατεστημένο και να απαιτήσουν έμπρακτα την αλλαγή στις πολιτικές και στις νόρμες των κυβερνώντων όσο υπάρχει ακόμη χρόνος, καθώς η αντίστροφη μέτρηση έχει ήδη αρχίσει.

Ο πολίτης του σήμερα και δη ο Ευρωπαίος πολίτης πρέπει να αλλάξει στάση απέναντι στα προβλήματα που ανακύπτουν, πρέπει να αποκτήσει ήθος και συνείδηση πρωτίστως πολιτική και όχι κομματική και εν συνεχεία οικολογική, αν επιθυμεί να υπάρχει συνέχεια και εξέλιξη στην κοινωνία, όπου ζει. Ο ελληνισμός δύναται να προάγει τον ευρωπαϊκό πολιτισμό μέσα από τα διδάγματα του αρχαιοελληνικού πνεύματος. Να αποτελέσει την ασφαλιστική δικλείδα για τη διακρατική συνεργασία, τη διαφύλαξη της κοινής ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς και την προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Οι διαφωνίες σε διακρατικό επίπεδο πρέπει να επιλύονται επί τάπητος, με μοναδικό γνώμονα τον διάλογο, όπως ακριβώς συνέβαινε και στην αρχαία ελληνική κοινωνία.

Άλλωστε, μέσα στις ελληνικές πόλεις-κράτη, η έννοια του ¨πολίτη¨ απέκτησε για πρώτη φορά υπόσταση, καθώς οι πολίτες συμμετείχαν ενεργά και συνειδητά στην πολιτική ζωή του τόπου τους. Αυτός που δεν συμμετείχε στα κοινά θεωρείτο αυτόματα πολίτης αχρείος, δηλαδή άχρηστος και ανόητος, καθώς δεν μπορούσε να καταλάβει το προνόμιο που του δινόταν να συμμετέχει ενεργά στη διακυβέρνηση της πόλης με νόμους που ο ίδιος θέσπιζε και αποφάσιζε με την ψήφο του. Δικαίωμα και την ίδια στιγμή υποχρέωση να συμμετέχει, να ενεργεί, να πράττει. Το πρότυπο του ¨καλού κ΄αγαθού πολίτη¨, η ενεργός πολιτότητα είναι το χαρακτηριστικό που επιβάλλεται να φέρει ο πολίτης της

Ευρώπης, προκειμένου ν΄ αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της εποχής. Ο διάλογος, το βασικό μέσο επίλυσης των διαφορών μεταξύ των πολιτών στην αρχαία Ελλάδα είναι η κινητήριος δύναμη του σκεπτόμενου πολίτη, η παρακαταθήκη που του προσφέρεται ως δώρο από την αρχαία Ελλάδα. Προάγει το πνεύμα, πατάσσει τη βία, εξουδετερώνει την αμάθεια, τον δογματισμό και την απολυτότητα, χαρακτηριστικά ολοκληρωτικών καθεστώτων που κλόνισαν/διατάραξαν την κοινοβουλευτική δημοκρατία στο παρελθόν και οδήγησαν την Ευρώπη σε σύρραξη .

Τοιουτοτρόπως, το σχολείο ως θεσμός και φορέας αγωγής μέσα από τα ευρωπαϊκά προγράμματα ανταλλαγής μαθητών δύναται να αποδυναμώσει τυχόν εξάρσεις εθνικισμού, φανατισμού και μισαλλοδοξίας, να γαλουχήσει τους νέους με το δημοκρατικό ιδεώδες. Οι καιροί ου μενετοί, όπως διδάσκει και η ιστορία με το στίγμα των δύο παγκόσμιων πολέμων που ξεκίνησαν από τη γηραιά ήπειρο. Οι πολιτικοί ταγοί τότε, όπως και σήμερα καπηλεύονταν έννοιες, όπως εθνική υπερηφάνεια, εθνική υπεροχή και εθνικό ¨ζωτικό συμφέρον¨. Οι νέοι διδασκόμενοι τα λάθη του παρελθόντος, δεν θα επιλέγουν τον πόλεμο, τη βία ως πρακτική επίλυσης των διαφορών τους, αλλά τον διάλογο και γενικά τον λόγο που μπορεί να γίνει πραγματικό ¨΄οπλο¨ στα χέρια τους.

Η έκφραση του λόγου με επιχειρήματα, ο λόγος και ο αντίλογος, όπως προβλήθηκαν από τους δικανικούς λόγους, ανάγει τη διαλεκτική σε τέχνη και εδραιώνει τη δημοκρατία. Άλλωστε, τι είναι η δημοκρατία χωρίς πολίτες με επιχειρήματα, με διάθεση για ανάληψη ευθύνης , με πρόταξη του συλλογικού συμφέροντος. Η μαχητικότητα και η αγωνιστικότητα των Ελλήνων και στην αρχαία Ελλάδα, αλλά και στη νεότερη ιστορία είναι άμεσα συνυφασμένη με τη διεκδίκηση του δικαιώματος της ελευθερίας. Όλοι οι αγώνες των Ελλήνων άλλωστε δόθηκαν για ευγενείς σκοπούς, για να υπηρετήσουν απαράμιλλα ιδανικά, όπως την ελευθερία, τη φιλοπατρία. Το ¨αμύνεσθαι περί πάτρης¨ είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα πρόταξης του συλλογικού συμφέροντος. Δεν πρόκειται περί εθνικιστικής ακρότητας, αλλά περί προάσπισης ιδεωδών που ταυτίζονται με έναν ολόκληρο λαό, με τα ήθη, τα έθιμα, τις παραδόσεις τους.

Η αναγωγή του πολίτη κάθε χώρας-μέλους της Ευρώπης σε ευροπολίτη προϋποθέτει τη γνώση της ιστορίας, της γλώσσας, της κουλτούρας του τόπου του, πρωτίστως, ώστε να κατανοεί τα ιδιάιτερα χαρακτηριστικά της χώρας του και να είναι δεκτικός στη συνέχεια απέναντι στο καινούριο, στο διαφορετικό. Το ευρωπαϊκό μωσαϊκό δεν αφορίζει τα εθνικά γνωρίσματα κάθε χώρας. Αντίθετα, με τη βαθιά γνώση και την εντρύφηση στην κουλτούρα κάθε λαού υιοθετείται το προφίλ του Ευρωπαίου πολίτη συνθέτοντας και συγκρίνοντας ομοιότητες και διαφορές μεταξύ των λαών που μετέχουν σ΄αυτό.

Καταληκτικά, η Ελλάδα αναμφισβήτητα δεν αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο στην οικονομία της Ευρώπης, ωστόσο αποτελεί υπερδύναμη στον πολιτισμό και μπορεί να γίνει αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού της στον πολιτιστικό, πνευματικό και επιστημονικό τομέα προς επίτευξη του ευρωπαϊκού ιδεώδους της δημοκρατικής πολιτότητας. Καλείται να συμβάλει στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα με την καλλιέργεια της δημοκρατικής συνείδησης, να προβάλει το ιδανικό της ελευθερίας, της αντίστασης σε κάθε μορφή βίας και αυταρχισμού. Καλείται ,τέλος, να δώσει χρώμα και πνοή στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα.

Κατερίνα Μαυροβουνιώτη