Βασική προτεραιότητα της Κυβέρνησης αποτέλεσε τα τελευταία χρόνια ο εκσυγχρονισμός και η ποιοτική αναβάθμιση του σωφρονιστικού συστήματος. Προς αυτή την κατεύθυνση, το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως προχώρησε σε βαθιές τομές τόσο σε σχέση με τον τρόπο λειτουργίας του σωφρονιστικού συστήματος, όσο και με την ακολουθούμενη σωφρονιστική πολιτική.
Το 2016 ετοιμάστηκε νομοσχέδιο το οποίο καταργεί τον υφιστάμενο περί Φυλακών Νόμο και θεσπίζει νέο Νόμο προς αντικατάσταση του, που να ανταποκρίνεται στα σημερινά δεδομένα, σύμφωνα και με τις συστάσεις διεθνών οργανισμών. Παράλληλα, ο Νόμος ενισχύει και ενδυναμώνει τα δικαιώματα των κρατουμένων και διασφαλίζει τον σεβασμό της ανθρώπινης τους αξιοπρέπειας, ενθαρρύνοντας τον αυτοσεβασμό και το αίσθημα της ευθύνης τους, σύμφωνα και με τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, καθώς και άλλες διεθνείς συμφωνίες και συνθήκες. Για πρώτη φορά τα ανθρώπινα αυτά δικαιώματα θα κατοχυρώνονται στη ίδια τη νομοθεσία των Φυλακών, ώστε η διαφύλαξη τους να είναι υποχρεωτική στους διοικούντες τις φυλακές, καθορίζοντας το πλαίσιο λειτουργίας τους και μεταχείρισης των κρατουμένων.
Ταυτόχρονα, πραγματοποιείται αξιολόγηση των κρατουμένων από ειδικούς όταν εισέρχονται στις Φυλακές με σκοπό τη ψυχολογική υποστήριξη και σωστή μεταχείριση τους, καθώς διευκολύνεται η επανένταξή τους στην κοινωνία μετά την αποφυλάκιση, μέσω των ειδικών σωμάτων, όπως είναι η Επιτροπή Αξιολόγησης και Μέριμνας των Κρατουμένων και η Επιτροπή Κέντρου Απασχόλησης και Επανένταξης Καταδίκων.
Σε σχέση με τις αλλαγές που έχουν γίνει από πλευράς του Τμήματος Φυλακών, πρέπει να σημειωθεί ότι έχει αναθεωρηθεί και επεκταθεί ο θεσμός της ηλεκτρονικής παρακολούθησης (βραχιολάκι) των κρατουμένων για σκοπούς εκπαιδεύσεων εκτός των Φυλακών – όπως είναι η φοίτηση σε πανεπιστημιακά ιδρύματα – για συμμετοχή σε προγράμματα απεξάρτησης και η νοσηλεία σε νοσηλευτικό ίδρυμα, μετά από γνωμάτευση του ιατροσυμβουλίου και τη σύμφωνη γνώμη του Γενικού Εισαγγελέα. Επίσης, για πρώτη φορά τέθηκε σε εφαρμογή ο θεσμός του κατ’ οίκον περιορισμού φυλακισμένων με ηλεκτρονική παρακολούθηση.
Στα πλαίσια εκσυγχρονισμού της σωφρονιστικής πολιτικής προσφέρονται στους κρατουμένους νέα προγράμματα εκπαίδευσης, επαγγελματικής κατάρτισης και δημιουργικής ψυχαγωγίας, στόχος των οποίων είναι η βελτίωση του μορφωτικού τους επιπέδου και η ανάπτυξη των επαγγελματικών τους δεξιοτήτων για τη σωστή προετοιμασία τους για επανένταξη στην κοινωνία. Σε συνεργασία με αρμόδιες Υπηρεσίες, στις Κεντρικές Φυλακές λειτουργεί πρόγραμμα Πολυθεματικής Προσέγγισης για άτομα με εξαρτήσεις που απευθύνεται σε διάφορες κατηγορίες κρατουμένων, ανάλογα με το φύλο, την ηλικία και το βαθμό της εξάρτησης, το οποίο έχει εγκριθεί από το Αντιναρκωτικό Συμβούλιο και φέρει τον τίτλο «Πρόγραμμα Απεξάρτησης ΔΑΝΑΗ». Επίσης, λειτουργεί από το 2014, έπειτα από ανεπιτυχείς προσπάθειες ετών, το εξειδικευμένο Κέντρο Υγείας Φυλακών, το οποίο χρησιμοποιείται από το ιατρικό και παραϊατρικό προσωπικό των Φυλακών για την παρακολούθηση κρατουμένων υψηλού ρίσκου, κινδύνου αυτοκτονιών ή αυτοτραυματισμών. Ένα πολύ σημαντικό πρόγραμμα που συμβάλλει στην προστασία και ευημερία των κρατουμένων και κατ΄ επέκταση στην εύρυθμη λειτουργία των Φυλακών.
Επιπρόσθετα, ένας μεγάλος αριθμός έργων υποδομής έχουν υλοποιηθεί τα τελευταία τέσσερα χρόνια στις Φυλακές, αναβαθμίζοντας το επίπεδο ασφάλειας, αλλά και το επίπεδο παροχής ευκαιριών άθλησης και εκπαίδευσης τόσο για τους κρατούμενους όσο και για τους δεσμοφύλακες. Αυτή τη στιγμή λειτουργούν πέντε νέα γυμναστήρια για άθληση των κρατουμένων και ένα γυμναστήριο για άθληση των δεσμοφυλάκων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στα προγράμματα των 5 σχολείων που λειτουργούν, σήμερα, στις Φυλακές συμμετέχουν πέραν των 2/3 των κρατουμένων, δηλαδή 410 κρατούμενοι και 12 κρατούμενοι φοιτούν σε πανεπιστήμια. Η ανθρωποκεντρική προσέγγιση και η συνεχής ευκαιρίες για μόρφωση στόχο έχουν την αναμόρφωση και την ομαλότερη επανένταξη των κρατουμένων στον κοινωνικό ιστό.
Επίσης, έχουν ανακαινιστεί, πέραν από τις πτέρυγες, δύο κυβερνητικές κατοικίες για στέγαση της Σχολής Δεσμοφυλάκων που έχει δημιουργηθεί με στόχο την επιμόρφωση και προετοιμασία των δεσμοφυλάκων για να μπορούν να ανταποκριθούν αποτελεσματικότερα στα καθήκοντά τους. Στα ίδια πλαίσια του στρατηγικού σχεδιασμού που αφορά την εκπαίδευση του προσωπικού, έχουν συμμετάσχει 238 μέλη το 2015, και 212 μέλη το 2016, σε σεμινάρια, βιωματικά εργαστήρια, εκπαιδεύσεις σε γενικά και εξειδικευμένα θέματα, ευρωπαϊκά προγράμματα, και συνέδρια, τόσο εντός όσο και εκτός Κύπρου, με σκοπό την αποτελεσματικότερη διεκπεραίωση των καθηκόντων τους.
Με την αύξηση των ελέγχων που γίνονται στα κελιά των κρατουμένων και στους κοινόχρηστους χώρους, αλλά και από την αξιολόγηση των πληροφοριών που έχουμε για μεταφορά ναρκωτικών ή αντικειμένων εντός των φυλακών, για πρώτη φορά έχουν διωχθεί δεσμοφύλακες στην κατοχή των οποίων βρέθηκαν απαγορευμένες ουσίες. Μετά από έρευνες για τα ίδια αδικήματα διώχθηκαν τόσο επισκέπτες κρατουμένων όσο και κρατούμενοι οι οποίοι μετέφεραν ναρκωτικά επιστρέφοντας από την έξοδό τους ή κατά τη μεταφορά τους από τα Δικαστήρια.
Για την αντιμετώπιση του προβλήματος του υπερπληθυσμού, με δυο νομοσχέδια που επεξεργάζεται αυτή τη στιγμή το Υπουργείο Δικαιοσύνης, επιδιώκεται η κάτω από προϋποθέσεις απέλαση με απόφαση δικαστηρίου αλλοδαπών κρατουμένων, οι οποίοι καταδικάζονται για αδίκημα που τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι τριών ετών, σε περιπτώσεις που κρίνεται ότι η παραμονή τους δεν συμβιβάζεται με τους όρους κοινωνικής συμβίωσης, καθώς και η εισαγωγή εναλλακτικών της φυλάκισης ποινών, όπως η κοινοτική εργασία.
Τα τελευταία χρόνια, η όλη κουλτούρα και η προσέγγιση έναντι των κρατουμένων έχουν αλλάξει σε μεγάλο βαθμό. Σε όλους τους τομείς είναι φανερά τα σημάδια της αλλαγής και του εκσυγχρονισμού, τα οποία επικροτήθηκαν κατά την τελευταία επίσκεψη της για αξιολόγηση του σωφρονιστικού μας συστήματος, από την αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης, Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας (CPT). Παράλληλα, τη σαφή βελτίωση τόσο από πλευράς συνθηκών διαβίωσης όσο και από πλευράς σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων καταγράφουν στις Εκθέσεις τους για τις Φυλακές της Κύπρου η Επίτροπος Διοικήσεως και η Υποεπιτροπή του ΟΗΕ για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων (SPT).
Σαφώς υπάρχουν περιθώρια περαιτέρω βελτίωσης στις Φυλακές, πρόκειται για οργανισμό του οποίου οι βασικοί συντελεστές του δημιουργούν προβλήματα, αλλά χωρίς αμφιβολία μπορούμε να αναφερόμαστε στις Φυλακές μιλώντας για ένα σύγχρονο σωφρονιστικό σύστημα, όπου κυριαρχούν νέες αντιλήψεις σε σχέση με τα πρόσωπα που τελούν υπό κράτηση και το οποίο σταδιακά οδηγείται σε πλήρη αναμόρφωση.
Ως Υπουργείο και ως Κυβέρνηση θα συνεχίσουμε να εργαζόμαστε για την βελτίωση των παραχώρηση ευκαιριών και δυνατοτήτων για ουσιαστική και ισότιμη συμμετοχή των κρατουμένων στο κοινωνικό γίγνεσθαι με στόχο τον περιορισμό του κοινωνικού αποκλεισμού των κρατουμένων στο στάδιο της κοινωνικής επανένταξης. Γι’ αυτό, για να πετύχει η επανακοινωνικοποίηση πρέπει ο κρατούμενος να θεωρηθεί και να του συμπεριφέρονται ως υποκείμενο συστατικό της κατάστασης και όχι ως εξωτερικό αντικείμενό της. Πρέπει ακόμη, ο στερηθείς την ελευθερία του να έχει δικαιώματα ταυτόχρονα ως άνθρωπος και ως κρατούμενος.
