Πότε γράφτηκε, τελικά, «Η 9η Ιουλίου του 1821 εν Λευκωσίᾳ (Κύπρου)» του Βασίλη Μιχαηλίδη;
του Δρ. Κυριάκου Ιωάννου (φιλόλογος – μελετητής)
― Η παλιότερη έρευνα:
Ο Γ. Λεύκης τοποθετεί τη σύνθεση της «9ης Ιουλίου…» μέσα στην περίοδο 1884-1906, ενώ ο Α. Κ. Ιντιάνος επισημαίνει ότι το ποίημα «απαγγέλθηκε για πρώτη φορά στα 1895 και λίγοι στίχοι από ορισμένες στροφές δημοσιεύτηκαν τότε στην […] “Σάλπιγγα”», και ότι για τη σύνθεσή της ο ποιητής είχε υπόψη του το βιβλίο «Απομνημονεύματα…» του Γ. Κηπιάδη το οποίο εκδόθηκε το 1888· ο Ν. Ξιούτας εντάσσει «την 9η Ιουλίου…» στα χρόνια 1884-1895, ενώ ο Γ. Κατσούρης υποστηρίζει ότι το ποίημα «γράφτηκε ανάμεσα στα 1888 και 1895».
― Η νεότερη έρευνα:
Η νεότερη έρευνα, χωρίς να προσκομίζει νέα στοιχεία, (α) είτε έχει περιορίσει σημαντικά το διάστημα αυτό (για παράδειγμα, ο Μ. Πιερής υποστηρίζει ότι ο ποιητής άρχισε να συνθέτει το ποίημα στα 1894 και το ολοκλήρωσε στα 1895, ο Α. Μακρίδης υποθέτει ότι χρονολογείται στα 1895, ο Κ. Βασιλείου στην περίοδο 1893-1895 και ο Λ. Παπαλεοντίου στο πρώτο μισό της δεκαετίας του 1890, «ίσως στα 1891-1893»)· (β) είτε θεωρεί ότι η διαδικασία της σύνθεσης ήταν πολυετής (Θ. Μιχαηλίδης, Γ. Πετούσης).
― Ποια είναι τα δεδομένα:
Είναι πλέον τεκμηριωμένο ότι ο Β. Μιχαηλίδης (στο εξής: Β. Μ.), εκτός από τα «Απομνημονεύματα…» του Γ. Κηπιάδη, έχει χρησιμοποιήσει για τη σύνθεση της «9ης Ιουλίου…» και το βιβλίο «Κύπρις» του Γ. Σ. Φραγκούδη το οποίο εκδόθηκε το 1890. Κατά συνέπεια, ο terminus post quem της συγγραφής του ποιήματος πρέπει να τοποθετηθεί στα 1890, και όχι στα 1888. Από την άλλη, ως terminus ante quem μπορεί να θεωρηθεί, αρχικά, η τμηματική δημοσίευση του ποιήματος στην εφ. «Σάλπιγξ» (4.11.1895), η οποία, όπως έχει αναφερθεί, εντοπίστηκε από τον Α. Κ. Ιντιάνο. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι το ποίημα ήταν τότε ήδη ολοκληρωμένο, και όχι, π.χ., ημιτελές, επειδή στη «Σάλπιγγα», εκτός από τους στ. 176-186, δημοσιεύονται και οι στ. 425-430 (ως γνωστόν, το ποίημα αποτελείται από 560 στίχους)· άλλωστε είναι πιο λογικό να υποθέσει κανείς ότι ο Β. Μ. είχε ολοκληρώσει το ποίημά του, γι’ αυτό και αποφάσισε να το απαγγείλει. Επίσης, πρέπει να επισημανθεί ότι η επιλογή των επιθέτων «πρωτότυπον» (στο ίδιο δημοσίευμα) και «νέον» (μία βδομάδα αργότερα στην εφ. «Αλήθεια»), ως προσδιοριστικών του ουσιαστικού «ποίημα», δείχνουν ότι η «9η Ιουλίου…» δεν είχε δημοσιευτεί προηγουμένως. Έτσι, μια πρώτη εκτίμηση οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το ποίημα πρέπει να γράφτηκε την περίοδο 1890-1895.
Ωστόσο, με βάση την αγγελία για την έκδοση «Συλλογής ποιημάτων» του Β. Μ., η οποία δημοσιεύτηκε από τον ποιητή στην εφ. «Σάλπιγξ» στις 29.10.1894, μπορούμε να χρονολογήσουμε με περισσότερη ακρίβεια το ποίημα. Η αγγελία αυτή μας επιτρέπει να υποθέσουμε ότι ο Β. Μ. δεν θα προχωρούσε στην ετοιμασία συλλογής ποιημάτων προτού ολοκληρώσει το σημαντικότερο από αυτά, δηλ. την «9η Ιουλίου…», η οποία θα αποτελούσε την αιχμή του δόρατος όχι μόνον των «ανεκδότων» ποιημάτων του, αλλά και ολόκληρης της συλλογής ποιημάτων του, της οποίας η έκδοση ματαιώθηκε τελικά). Επομένως, η ημερομηνία δημοσίευσης της αγγελίας αυτής, δηλ. η 29.10.1894, αποτελεί τον terminus ante quem της ολοκλήρωσης του ποιήματος.
Όπως έχει αναφερθεί, ο Β. Μ. έχει χρησιμοποιήσει για τη σύνθεση της «9ης Ιουλίου…» και την «Κύπριδα» του Γ. Σ. Φραγκούδη η οποία εκδόθηκε το 1890. Αυτό δεν σημαίνει όμως, αυτόματα, ότι επεξεργαζόταν το ποίημά του από το 1890 ώς τον Οκτώβριο του 1894, δηλ. μέσα σε διάστημα τεσσάρων περίπου χρόνων – εξάλλου είναι γνωστό ότι ο ποιητής είχε την ικανότητα να συνθέτει πολύ εύκολα στίχους. Το πιθανότερο είναι ότι ο Β. Μ. συνέθεσε την «9η Ιουλίου…» σ’ ένα σαφώς πιο περιορισμένο χρονικό διάστημα. Και ασφαλώς, από τη στιγμή που έπρεπε να ολοκληρώσει ένα αρκετά συνθετικό, άρα και απαιτητικό, έργο, κάτι τέτοιο θα ήταν ίσως δύσκολο αν, κατά το ίδιο διάστημα, έγραφε και πολλά άλλα ποιήματα. Επομένως, με αρκετή επιφύλαξη, θεωρούμε ότι η «9η Ιουλίου…» δεν είχε αρχίσει να γράφεται, ίσως, κατά την περίοδο 1890-1893, αφού τότε ο ποιητής συνέθεσε τα ποιήματα «Αίνιγμα 39ον», «Εις την εορτήν της ανάσσης Βικτωρίας», «Εις τον θάνατον της βασιλοπούλας Αλεξάνδρας», «Ο γάμος», «Προ της εικόνος της», «Μακράν σου», «Παράπονο» και «Η ανεράδα», αλλά μέσα στους πρώτους δέκα μήνες του 1894, ένα διάστημα κατά το οποίο δεν έγραψε, μάλλον, κανένα άλλο ποίημά του (η «Ανεράδα» είχε δημοσιευτεί στην εφ. «Σάλπιγξ» τα Χριστούγεννα του 1893, ενώ, με εξαίρεση την «9η Ιουλίου…», το επόμενο ποίημα του Β. Μ., το «Η 31 Οκτωβρίου 1894 εν Λεμεσῴ», δημοσιεύτηκε στην εφ. «Σάλπιγξ» στις 26.11.1894, δηλ. ύστερα από τον terminus ante quem της «9ης Ιουλίου».
Συντετμημένη και απλουστευμένη μορφή του κεφαλαίου «Χρονολόγηση [της “9ης Ιουλίου…”]» (στο: Κ. Ιωάννου, «Η παράδοση και τα εκδοτικά προβλήματα του ποιητικού έργου του κύπριου ποιητή Βασίλη Μιχαηλίδη: το παράδειγμα της “9ης Ιουλίου του 1821 εν Λευκωσίᾳ (Κύπρου)”», Λευκωσία, Ηλίας Επιφανίου, 2017, σσ. 607-610).
